Gökyüzünde uçan İHA'lar, denizlerde dolaşan akıllı sensörler ve şehirlerimizi saran IoT (Internet of Things – Nesnelerin İnterneti, fiziksel cihazların internet üzerinden birbirine bağlanarak veri toplaması, paylaşması ve gerektiğinde otomatik olarak işlem yapması anlamına gelir.) Hepsi birer veri noktası, birer bilgi hazinesi. Bu veriyi kim kontrol ederse, geleceği de o belirler. Bu nedenle, 21. yüzyılın en önemli savaş alanı artık sadece sınırlar değil; dijital sahalar, veri merkezleri ve algoritmalar oldu. Türkiye’nin veri egemenliği vizyonu, işte bu gerçekliğe dayanıyor: Ulusal dijital altyapıyı güçlendirmek, yerli yapay zekâ ekosistemini geliştirmek ve siber güvenlik kapasitesini artırmak. Bu, sadece ekonomik bir hedef değil; kültürel kimliğimizi koruma, dijital hakları güvence altına alma ve ulusal karar mekanizmalarının bağımsızlığını sağlama mücadelesi.
Önceki analizimizde, yapay zekânın yükselişini ve günlük yaşam üzerindeki etkilerini ele almıştık. Yapay zekâ tek başına bir mucize değildir; onu çalıştıran güç, milyarlarca veri noktasıdır. Veri, günümüzün en değerli kaynağı olarak yapay zekânın temel yapı taşını oluşturur. Tıpkı elektriğin makineleri harekete geçirmesi gibi, bilgiler de yapay zekânın “beynini” besler ve karar alma süreçlerinin temelini oluşturur. Sosyal medya etkileşimleri, finansal işlemler, sensör ölçümleri ve IoT tarafından gelen veriler, yapay zekâ modellerinin öğrenmesini, öngörüler geliştirmesini ve stratejik kararlar almasını mümkün kılar.
Bilgi ekonomisinin yükselişiyle veri, artık yalnızca bir yan ürün olmaktan çıkmış; ekonomik, sosyal ve stratejik bir güç unsuru hâline gelmiştir. Günlük olarak üretilen yaklaşık 2,5 katrilyon byte veri ve 2024 itibarıyla video içeriklerinin toplam hacminin 500 exabyte’a ulaşması, dünya genelinde yaklaşık 10 milyar yüksek çözünürlüklü film eşdeğerinde içerik üretildiğini göstermektedir. Bu büyüklük, yalnızca teknolojik kapasitenin bir göstergesi olmakla kalmayıp, verilerin işlenme ve yönetim yeteneğine bağlı olarak ülkelerin ve şirketlerin stratejik etkisini belirleyen temel bir faktör olarak öne çıkmaktadır.
Veri Egemenliğinin Üç Boyutu
Veri egemenliği (Data Sovereignty), bir ülkenin veri üzerindeki kontrol ve yönetim yetkisini ifade eder. Bu kavram, özellikle bulut servislerinin ve uluslararası veri transferlerinin yaygınlaştığı bir ortamda kritik bir stratejik unsur haline gelmiştir. Temelde üç boyutu bulunur: Yasal Kontrol: Verilerin hangi ülke sınırları içinde saklanabileceği ve hangi hukuka tabi olacağı. Güvenlik ve Gizlilik: Kişisel ve kritik bilgilerin yetkisiz erişimden korunması. Stratejik Bağımsızlık: Kritik verilerin yurt içinde yönetilmesi. Bu üç boyut, dijital dünyadaki duruşumuzu ve geleceğe dair kontrol kapasitemizi doğrudan belirler.
Tarihsel Perspektif, Güç Her Zaman Kaynakla Ölçüldü
İnsanlık tarihi boyunca güç, büyük ölçüde hayati kaynakların kontrolüyle ölçülmüştür. Antik çağlarda uygarlıklar, tarım arazileri ve su yolları aracılığıyla hem ekonomik hem de siyasi istikrarlarını güvence altına almıştır. Orta Çağ’da baharat yolları, ipek güzergâhları ve liman şehirleri, ticari ve siyasi üstünlüğün belirleyici unsurları olarak ön plana çıkmıştır.
Sanayi Devrimi ile birlikte kömür ve demir madenleri, ardından petrol ve doğalgaz, jeopolitik rekabetin merkezine yerleşmiş; uluslararası güç dengelerini şekillendiren temel kaynaklar olmuştur. Ancak bulunduğumuz yüzyılda, bu geleneksel kaynakların yanında daha önceki tüm değerlerden farklı bir unsur stratejik önem kazanmıştır: Veri. Küresel güç dengeleri, artık yalnızca toprak veya enerji rezervlerine değil, bilgi üretme, depolama ve stratejik biçimde kullanma kapasitesine bağlıdır. Bu bağlamda “veri egemenliği”, teknik bir kavram olmanın ötesine geçerek uluslararası siyasetin merkezine yerleşmiş; bir ülkenin veri üzerindeki hâkimiyeti, geçmişte liman veya enerji koridorlarını kontrol etmek kadar kritik bir unsur hâline gelmiştir. Veri, dijital çağın ana hammaddesi olarak ekonomiden güvenliğe, kültürel kimlikten siyasi istikrara kadar her alanda belirleyici bir rol oynamaktadır.
Küresel Veri Güç Dengesi
Günümüzde küresel veri politikaları incelendiğinde, ülkeler arasında belirgin bir rekabet ve düzenleme farklılaşması gözlemlenmektedir. Avrupa Birliği, GDPR General Data Protection Regulation (Genel Veri Koruma Tüzüğü) ile birey odaklı ve sıkı veri koruma standartları tesis ederek dijital hakların güvence altına alınmasını önceliklendirmektedir. ABD ise Cloud Act (Clarifying Lawful Overseas Use of Data Act Yasal Olarak Yurtdışındaki Verilerin Kullanımının Netleştirilmesi Yasası) aracılığıyla, ABD merkezli şirketlerin, dünyanın herhangi bir coğrafyasında depolanan verilere erişim sağlayabilmesine imkân tanıyarak küresel ölçekte stratejik bir kontrol mekanizması oluşturmuştur. Çin, Data Security Law kapsamında veriyi stratejik bir devlet varlığı olarak sınıflandırmakta ve yerel sunucu zorunluluğu getirerek ulusal veri egemenliğini pekiştirmektedir. Rusya ise kritik tüm verilerin ülke sınırları içinde tutulmasını zorunlu kılarak, veri altyapısı ve ulusal güvenlik arasındaki doğrudan bağlantıyı güçlendirmektedir. Bu çerçevede, veri egemenliği yalnızca teknik bir mesele olmayıp, uluslararası hukuk, ulusal güvenlik ve dijital diplomasi ile kesişen stratejik bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.
Siber Okyanuslarda Güç Mücadelesi, Dijital Egemenlik
Bugün küresel güç rekabeti, kara, deniz ya da hava sahalarından çok; görünmez ama sınırsız bir alan olan siber okyanuslarda yaşanıyor. Ticaret yolları, boğazlar ve stratejik geçitler geçmişte medeniyetlerin kaderini belirlemişti; bugün ise aynı rolü veri merkezleri, fiber optik hatlar ve küresel dijital ağlar üstleniyor. Liman şehirlerinin yerini yüksek güvenlikli veri kampüsleri alırken, enerji boru hatlarının yerini kesintisiz veri akışı sağlayan dijital arterler aldı.
Küresel ticaretin ve iletişimin damarlarında her an milyarlarca bit dolaşıyor. Bu akışın yavaşlaması ya da durması, tıpkı bir enerji krizinin ekonomiyi felce uğratması gibi; finans sistemlerinden sağlık altyapısına, ulaşım ağlarından enerji yönetimine kadar tüm düzeni sarsabiliyor. Veri üzerinde tam hâkimiyet kuran ülkeler, yalnızca ekonomik alanda değil; kültürel ve siyasi arenada da belirleyici bir üstünlük elde ediyor.
Nasıl ki geçtiğimiz yüzyıllarda deniz yollarını kontrol eden imparatorluklar dünya düzenini şekillendirdiyse, bugün de veri trafiğini yönetenler küresel siyasetin mimarları arasında yer alıyor. Türkiye’nin hızla büyüyen dijital altyapı yatırımları, artan veri merkezleri kapasitesi ve şekillenen ulusal veri stratejileri, bu güç dengesinde etkin bir konum almasını sağlıyor. Artık güç, yalnızca toprak veya enerjiyle değil; bilgiyi üretme, depolama, analiz etme ve stratejik biçimde kullanma kabiliyetiyle ölçülüyor.
Dijital Zincirleri Kırmak: Türkiye’nin Yol Haritası
Yapay zekâ modellerinin yabancı veri setleriyle eğitilmesi, Türkiye’nin stratejik karar alma süreçlerini dışa bağımlı hâle getiren en kritik tehditlerden biridir. Bu, sadece teknik değil, aynı zamanda kültürel, dilsel ve politik bir risktir. Türkiye'nin bu riskleri bertaraf etmek için izlemesi gereken yol şunları içeriyor: Yerli veri gölleri ve yapay zekâ modelleri geliştirmek. Kritik veri merkezlerini ülke sınırları içinde konumlandırmak ve siber güvenliği güçlendirmek. Hibrit bulut stratejisi ile esnek ve ölçeklenebilir altyapılar oluşturmak. Veri diplomasisi ile uluslararası anlaşmalarda güvenliği ve erişim sürekliliğini garanti altına almak. Bu adımlar hayata geçtiğinde Türkiye, ekonomik ve teknolojik bağımsızlığını güvence altına almakla kalmayacak; kültürel kimliğini koruyacak ve küresel bilgi ekosisteminde kendi çıkarlarını savunabilecek bir konuma yükselecektir.
Türkiye, bugün sadece teknolojik altyapısını güçlendirmekle kalmıyor; aynı zamanda kendi kaderini çizme iradesini, özgürlüğünü ve bağımsızlığını geleceğe taşıyor. Her geliştirdiğimiz yerli yapay zekâ modeli, inşa ettiğimiz veri merkezi ve güçlendirdiğimiz her siber güvenlik hattı, milletimizin azmi ve milli iradesinin bir yansıması hâline geliyor. Bu vizyon, bize sadece stratejik üstünlük kazandırmıyor; aynı zamanda kültürel kimliğimizi koruma, gelecek nesillere güvenli, bağımsız ve güçlü bir Türkiye bırakma sorumluluğunu da hatırlatıyor. Çünkü Türkiye’nin gerçek gücü, sadece sahip olduğumuz kaynaklarda değil; kendi ufkumuzu çizme cesaretimizde, birlik ve kararlılıkla geleceğe yürüme irademizde saklı. Attığımız her adım, geliştirdiğimiz her yerli teknoloji ve aldığımız her stratejik karar, milletimizin ortak hayali olan özgür ve bağımsız Türkiye vizyonuna bir katkı. Bu yolculukta ilerledikçe, ülkemizi küresel sahnede söz sahibi, güçlü ve saygın bir aktör hâline getiriyoruz.
